Ц.ЭНХМАА (2005-11-19) "Өнөөдөр" сонин

Төрийн шагналт зохиолч маань жигтэйхэн баяртай сууна. Унаган нутгийнхан нь буурал зохиолчдоо байр бэлэглэж гэнэ. Өвгөн ах нь vхэхийнхээ өмнө орох оронтой боллоо гэхийг сонсоод уйлмаар, хэнд ч юм гомдмоор.
Энэ сайхан буурал өдий насандаа ийм амьдрал туулах байсан бол... Яах гэж?

Пvрэвжавын Пvрэвсvрэн зохиолчийг Бямбын ярилцлага-даа урилаа. Тэрбээр амьдралынхаа тухай дурдатгал бичиж суугаа гэнэ. “Шаналаагvй бичсэн зохиол байхгvй. Бvгд шаналлаас төрдөг. “Их тээлийн даваа”-гаа тав эхэлсэн юм шvv. Цээжинд минь дутуу л боловсроод байсан юм билээ. Тав дахиа бичихэд долоо хоногт л дуусгасан” хэмээв. Гэхдээ бид энэ удаа уран бvтээлийн талаар бага ярилцав. Тvvний амьдралын зузаан хуудсыг сөхлөө. Аав, ээжийнхээ тухай сайхан дурсамж уудалж... Буурал зохиолч маань нулимс унаган ийн хvvрнэв.

-Танайхыг байртай болж гэж дуулаад баярлаж байлаа?
-Харин тийм ээ. Саяхан Баянхонгор нутгийнхны минь тоглолт боллоо. Надад урилга ирсэн л дээ. Ах нь хөл муутай яаж очих вэ, хөгшин минь очсон. Тэгсэн тоглолтын орлогоор манайд байр авч өгөх гэнэ гэсэн сайхан мэдээтэй ирдэг байгаа. Манайх 1999 оноос хойш хэд нvvлээ. Энэ байранд ирсэн маань ес дэх нvvдэл болж байна.

-Зургаахан жилийн дотор уу?
-Аргагvй шvv дээ. Өөрийн байр байхгvй, дандаа байр тvрээсэлж байгаа юм чинь. Би улсаас 35 жил байр гуйгаад авч чадаагvй.

-35 аа?
-Тийм ээ. Зохиолчдын хороо, Мэдээлэл радио, телевизийн улсын хороо, сvvлд Засгийн газрын сонинд байсан шvv дээ, тэнд байхдаа ч байр авч чадаагvй. 2000 оноос хойш Хотын захиргаанд байр хvссэн 20 гаруй өргөдөл бичсэн. Ерөнхий сайдын, тойргийн гишvvний цохолттой гээд өчнөөн өргөдөл тэнд байгаа. Өгдөггvй юм билээ. Энэ ч одоо хэрэг болохгvй хvн. Сонгуулийн сурталчилгаандаа явуулъя гэхэд хөлгvй хvнээр яахав гэж боддог шиг байгаа юм. Харин нутгийнхан минь орох оронтой болголоо.

Сосорбарам хөөцөлдөж, нутгийнхаа ганц өвгөнийг байртай болгоё гэсэн юм билээ. Нутгийн зөвлөл дэмжжээ. Олон нvvхээр хэцvv. Сая ирэхдээ Дэнжийн мянгад айлын амбаарт 20 гаруй хайрцаг номоо орхилоо. Ямартай ч нутгийнхныхаа буянаар анх удаа өөрийн гэсэн оронтой боллоо.

-Таныг “Засгийн газрын мэдээ” сонинд байхад гэр нь их ойрхон, энvvхэнд л гэдэг байсан санагдах юм?
-Тэр хадмын байр л даа. Хадмууд минь маш олон жил гадаадад амьдарсан. Их сургуулийн хажууд, хоёр давхар хуучин байр бий. Тэнд байсан. 30 жил болсон. Ээж минь хэлдэг байсан юм. Та хоёр хоёулаа улсад олон жил ажиллалаа. Та хоёрт байр өгөх ёстой. Энэ бол миний хөл муутай хvvгийн байр шvv гэж. Хvv нь 1999 онд байраа авсан. Тэрнээс хойш гурван дvvрэг дамжаад ес дэх нvvдлээ хийлээ.
Энэ жил л гэхэд Чингэлтэйд айлын хашаанд байлаа. Зургадугаар хороололд айлын байранд сар суулаа. Дараа нь Дэнжийн мянгад хvний байшинд сар хэртэй болоод энд ирсэн хvмvvс дээ.

-Хашаа байшинд байх амаргvй биз дээ. Нэгд дулаан байранд сурчихсан. Хоёрт нvvрс тvлээ гээд л....
-Гэлээ гээд яах вэ. Ус, тvлээнд явахаас өгсvvлээд хvvхдvvдэд хэцvv юм. Би яах вэ. Ямар ус зөөж, тvлээ хагалж чадах биш. Манай хөгшин бас хөл муутай, явж чадахгvй шахам. Тэгээд одоо устай, халуун паартай өөрийн гэсэн оронтой боллоо. Одоо чамд захихад сар болгоныхоо цалингаас арван мянган төгрөг хадгалаад байгаарай. Өтлөөд ирэхэд мөнгө шиг хэрэгтэй юм байдаггvй юм байна. Би залуудаа мөнгө олж байсан. Номын шагнал, сонины бичлэгийн шагнал авдаг. Тэр vед би сагсуу байжээ. Мөнгө бол vрэгдэх гэж ирдэг, vрж байх ёстой гэж л ойлгодог. Хvнд өгдөг байсан. Гутлаа хvртэл тайлаад өгчихнө. Ядарсан найз минь таарвал хvрмээ өгчихнө. Халаасанд мөнгө байвал гар татахгvй. Гэтэл надад хураасан хөрөнгө байдаггvй.

-Байр тvрээслэх өндөр vнэтэй биз дээ?
-Зургадугаар хороололд нэг сар болохдоо 200 мянгыг өгсөн. Их сургуулийн хойно 36 дугаар байранд хоёр өрөө байр зуун мянгаар хөлсөлж, дөрөв, таван жил суусан л даа. Байрнаас гарлаа. Дөрөв, таван сая төгрөгтэй. Байр худалдаад авья гэхээр хvрэхгvй. Ямар гадаа байлтай биш. Хөлсөлсөөр явтал өнөө хэдэн төгрөг дуусна биз дээ. Хоёулаа тэтгэвэрт, өөр орлого байхгvй. Ингэж ядарч явахад нутгийнхан минь их тусалсаан. Мах экспортлогчдын холбооны тэргvvн Дэлэг сая төгрөг, Фэнг шv-гийн Ганбаатар хагас саяыг өгсөн. Мөнхийн vсэг компани миний гурван зохиолын эхийг худалдаж аваад гурван саяыг өгсөн. Байр хөлслөх мөнгө ингэж олдож, сvvлийн хэдэн жилийг барлаа. Одоо амар. Тэтгэврээ аваад байрандаа өгчихнө. Бид хоёр vхэхийнхээ өмнөхөн л оронтой боллоо.

-Та хоёр нийлээд хэдэн жил болж байна даа?
-Манай Навчаа сэтгvvлч. Их сургуулийн сэтгvvлийн анги төгссөн, Балдангийн Навчаа гэдэг. Нэг vе их бичсэн. “Засгийн газрын мэдээ”-д цуг ажиллаж байгаад “Зууны мэдээ”-гээс тэтгэвэртээ суусан. Манай хvн тvрvvлээд гарсан л даа.

-Та Залуучуудын vнэн-д олон жил ажилласан уу?
-1962 онд Улсын багшийн их сургуулийг газарзvй, тvvхийн багш мэргэжлээр төгссөн. Оюутан байхад миний нэлээд хэдэн шvлэг сонинд гарсан. Жанчивын Шагдар намайг төгсөх vед хөөцөлдөж байгаад сониндоо авсан юм. Хоёр жилийн дараа манай хөгшин сургуулиа төгсөөд ирлээ. Тэгээд бид хоёр 1968 онд гэр бvл болсон. Том охин энэ жил 37 хvрч байна.

-Эрхлэгч нь уриад ажиллуулсан. Сониноос сайхан хос гарлаа. Байр өгөөгvй гэж vv. Огт байргvй гэдэгт чинь итгэж өгдөггvй?
-Ингэдэг байсан юм аа. Бид хотын төвд хадмын хоёр өрөө байранд жаргалтай л байсан. Ажлын хvмvvс манайхаар очно. Сайхан л айл байлаа даа. Өргөдлийн дагуу байр хуваарилна. Нэг цэвэрлэгчдээ өгнө. Хойно сургууль төгсч ирсэн залууд өгнө. Надад яаваа гэхээр л “Чи байз л даа. Энэ гудамжинд байгаа хvнийг яах юм, чи хоёр өрөө байранд сууж байж, дараа бол” гэдэг. Ингэсээр байтал 1993 он боллоо. Засгийн газрын мэдээ-д Цэвлээ гуайн хvсэлтээр очсон. Байртай л болмоор байна шvv гэхэд Цэвлээ гуай бодно оо л гэсэн. Тэгж байтал, Төв аймгаас ирсэн нөхөрт байр өглөө. Нэг бичээчдээ өглөө. Улс төрийн дээд сургууль төгсөөд ирсэн залууд өглөө. Надад л байдаггvй. Тэгэхээр нь дахиад орлоо. “Үгvй ээ, эрхлэгч ээ, намайг яагаад байна аа. Би 60 хvрлээ. Байргvй тэтгэвэрт гарах нь” гэхэд “Одоо манайд байрны асуудалтай хvн байхгvй. Дараагийн байр яг чинийх. Чи гэр орныхондоо хэлж болно. Одоо найдвартай” гэсэн.

-1993 онд уу?
-Тийм. Бөөн баяр, байртай болох нь гээд л... Тэгсэн ердөө хоёр сарын дараа албан газарт байр хуваарилахаа больсон шийдвэр гарлаа. Ингээд л азгvйн дээд хэмжээнд яваад байсан хvн. Би 40 гаруй жил сэтгvvлчээр ажилласан. Залуучуудын vнэн-д утга зохиолын ажилтан байгаад хэлтсийн дарга ухаантай юм боллоо. 1967 онд юм. Намын төв хороон дээр дуудаж байна. Очтол хойшоо телевизийн курст яв гэнэ. Би сониндоо дуртай. Намайг шинэ ажилд тавиад удаагvй гэхийг минь тоосонгvй. Зад загнаад. Ажлаа өгөөд хоёр хоногийн дараа Москва явсан. Тэнд 45 хоногийн курс хийж ирээд... Телевизийн анхны редактор шvv, би. Анхны нэвтрvvлэг нь телевиз нээсэн тухай байв. Монгол Улс телевизтэй боллоо гэж телевизийн анхны дарга Сумьяа vг хэлсэн. Тэр vгийг би бэлтгэсэн. Архивт байгаа даа. Радио телевиз нэг байсан.

-Мэдээлэл, радио телевизийн улсын хороо гэж. МОНЦАМЭ ч хамт байсан гэдэг?
-Тийм. Удалгvй хөдөөгийн асуудал чухал боллоо гээд намайг Радиогийн хөдөө аж ахуйн редакцид өгчихөв өө.

-Радио Төв шууданд байсан биз?
-Хотын төвд, гэртээ ойрхон юм, дуртай шилжлээ. Жилийн гуравны нэгийг хөдөө өнгөрөөж байлаа. 1973 оны айхавтар зуднаар Увсад 21 хоног байж л байлаа. Нас ч явлаа. Зохиолчдын хороонд ирмээр байна гэсэн саналаа Удвал даргад хэллээ. Яруу найрагч Пvрэвсvрэнг хvсэлтээр нь ажиллуулах сонирхолтой байна, манайд шилжvvлнэ vv гэсэн Удвал даргын гарын vсэгтэй албан бичгийг Пvрэвжав даргад өглөө. Үзчихээд өмнөөс шидчихсэн. Чамайг өгөхгvй гэсэн. Харин тэр бичиг надад бий шvv. Удалгvй Цэдэв дарга боллоо.

-Зохиолчдын хорооны дарга? Одоо СУИС-ийн захирал биз дээ?
-Тийм. Бид багын найз. Үнэндээ би хөдөө явахаас халширсан. Тэгтэл Пvрэвжав дарга хойшоо амралтад, Мятав дарга гадаад явчихлаа. Боловсон хvчний хэлтсийн дарга нь миний найз. Одоо л миний хөдөлмөрийн дэвтрийг өгөөтөх. Надад гомдол байхгvй. Хэрэв тэнд орохгvй бол би өөр ажил олно. Дарга нар асуувал Зохиолчдын хороо авна гээд байхаар нь хөдөлмөрийн дэвтрийг нь өгсөн л гэж хэл. Ингэж би Зохиолчдын хороонд ирж 10 жил болсон. Ингэж байтал Ногоонтны хөдөлгөөн vvслээ. Зохиолчдоос Эрдэнэ бид хоёр. Долоон хvнтэй хөдөлгөөн удалгvй их өргөжсөн юм. 1989 онд. Ертөнц гэдэг сонинтой болсон. Ногоон нам байгуулагдлаа. Би тэгэхэд Зохиолчдын хороо, Утга зохиол сониндоо байсан. Ногоонтны хөдөлгөөн, намын хамтарсан чуулга уулзалт боллоо. Тэр хурлаас намайг “Ертөнц” сонины эрхлэгчээр томиллоо. Дургvйцээд нэмэр ч болсонгvй. 32 дугаар гаргаад овоо байтал, Засгийн газрын мэдээ сонин байгуулагдаж, Цэвлээ гуай хvрээд ир, энд ажиллах чамд хэрэгтэй гэсэн.

-Та дадлагаар мэргэжлээ эзэмшжээ?
-Тэгэлгvй яахав. Жинхэнэ практик сэтгvvлч.

-Багш болсон бол...
-Сайн багш болох байсан. Дадлагаа дан онц хийсэн. Анхны ардын багш Батсvх, гавьяат багш Долгормаа миний багш. Утга зохиолын дугуйланд дөрвөн жил явсан надад утга зохиолын хичээл заах эрх бvхий диплом өгсөн. Сургуульдаа ассистент багшаар vлдэх vv гэж санал асуусан юм шvv. Тэр vед залуу, онгироо ч байж. Эх орныхоо хэрэгцээт газар ажиллана гээд хөдөө явах санал өглөө. Тэгтэл “Үнэн” сонины нэг сэтгvvлч ирлээ. Сургуулиа онц төгсөөд хөдөө ажиллах санал өгсөн тэргvvний залуучууд гээд зураг авч тэргvvн нvvрэнд гарлаа. Нэг нь би. Залуучуудын vнэн-д оччихоод сигнал унших гээд хэвлэх vйлдвэр дээр очтол Үнэн сониныхон байна. Чи чинь хөдөө явна гэж зураг хөргөө авахуулчихаад яагаад худлаа хэлдэг хог вэ гэж билээ.

-Яагаад яваагvй юм?
-Шагдар яриад vлдээчихсэн юм. Сонинд ажиллах сонирхол байсан юм аа.

-Та дээхнэ 20 хvрч байж оюутан болж, нутгаасаа гарсан гэж ярьсан?
-Би есөн настай сургуульд орсон юм.

-Тэр vеийн сургуульд ордог нас уу?
-Наймтай ордог байсан. Манайх хөдөө малтай, Дунд Аргалантын нуруунд өвөлждөг. Аав, ээж хоёр сургуульд явуулах дургvй.

-Таныг айлын ганц хvv. Жигтэйхэн энхэр өссөн гэсэн. Үнэн байх нь ээ?
- Нэг дvvтэй. Пvрэвдорж гэдэг юм. Техникийн их сургуульд насаараа багшилсан. Би бас өргөмөл. Намайг дөрвөн настайд дvvг минь авсан юм. Манай нэг нагац ах багийн дарга. Миний төрсөн талын нагац л даа. Тvvнд хэлээд намайг уушигны өвчтэй гэж бичиг хийлгvvлж сургуульд явуулахгvй өнжөөчихгvй юv. Хойтон жил нь сумаас нэг дарга ирж энэ хvvхдийг ноднин чөлөөлсөн байна энэ жил тэгэхгvй шvv гэлээ. Тэгээд есөн настай сургуульд явлаа. Дотуур байранд орсон. Хvvгээ санаад сууж чаддаггvй гэсээр аав, ээж хоёр минь долоо хоноод нvvгээд ирсэн. Би дөрөвдvгээр ангиа онц төгслөө. Тэгсэн аав, ээж хоёр минь Онц төгссөн боллоо. Одоо хэдэн малдаа эзэн бол гэлээ. Манай нутагт зээр элбэг, буу авч өглөө. Эмээл хазаар бэлтгэж өглөө. Хөдөөний хvvхдийг уях юм л бэлтгээд байж. Би онгирч буу vvрч давхиад сургуульд явсангvй.

Ангийн багш Самдан намайг номд дуртай болгосон. Баацагаанд тvvн шиг их номтой хvн байгаагvй. Тэгэхэд би номын дон тусч байлаа. Ном уншихын жигтэйхэн хорхой. Байн байн сумын төв рvv явдаг. Номоо өгчихөөд өөрийг авах гэж байхгvй юv. Зун нь багш минь жаахан халмаг манайд ирлээ. Аав, ээж хоёрт л vглээд байна. Манай ангиас ганц хvн болох хvvхдийг та хоёр баллачихлаа. Одоо сургуульд нь оруул. Ой ухаантай, сэргэлэн хvvхэд байгаа юм. Би мэдэж байна гэсэн манай хоёр дуугардаггvй. Багш Энэ хvvхдийг сургуульд явуулахгvй бол би та хоёрт гомдоно шvv гэж хэлээд явсан. Энэ хvvхдийг явчихаар би яана аа гэж ээж уйлаад. Ингээд намар сургуульд явлаа. Аймгийн төв дээр аравдугаар ангиа төгссөн.

-Ижий, аав хоёр тань аймгийн төв дээр дагаад ирсэн байлгvй?
-Тэр хоёр минь нэг жил арай гэж тэсээд зургадугаар ангид ороход аймгийн төвийн айл болсон. Арав төгсөхөд надад Бээжингийн их сургуулийн сэтгvvлчийн ангид сурах хуваарь таарлаа.

-Сурлагатай хvvхэд байжээ дээ?
-Онц төгссөн юм аа. Би бvх сургуулиа онц төгссөн. Тэр vед гадаадад явуулах хvvхдийн хувийн хэргийг Намын Төв хороо руу явуулдаг байж. Тусгай дэлгvvрээс хувцас авах мөнгө өгдөг байсан цаг. Ээждээ хэлсэн чинь уйлаад болдоггvй. Хэдэн жил болдог юм гэж байна. Зургаа гэтэл Би хvvтэйгээ дахин уулзахгvй юм байна гээд бvр уйллаа. Аав дуугарахгvй, тас хар юм л суугаад байдаг.

Тэр хоёрыгоо өрөвдлөө. Тэгсэн аав Хvv минь хотод сургуульд суух арга байхгvй юу гэж байна. Хөөцөлдвөл байгаа л даа гэлээ. Миний хvv тэгвэл тэр хол яваад яах вэ. Ээж нь элгээрээ хатаж vхэх байх. Хотод сургууль олдохгvй бол буцаад ирнэ биз гэлээ. Тэгэхээр нь хувийн хэргээ хаячихаад ганц аттестатаа өвөртлөөд Улаанбаатарт ирлээ. Их сургуулийн Сvндэв гэж боловсон хvчинд хоёр удаа хөөгдөөд. Тэгэхэд гурван сургууль л байсан юм. Хөдөө аж ахуйн дээдэд очих гэхээр нэгдvгээрт хол. Хоёрт малын эмч болно гээд дургvй. Багшийн дээдэд хувийн хэрэггvй бvртгэж байна гэсэн сураг дуулаад очлоо. Нэг их ганган авгай сууж байна.

Би энэ сургуульд орох гэсэн юм гэтэл хуваарь чинь хаана байна гэлээ. Ганц аттестаттай л гэлээ. Миний хуваарийг Намын Төв хороо руу явуулсан гэсэн. Ээж минь гадаад явуулахгvй гэсэн гэж vнэнээ тоочлоо. Аттестат vзсэнээ бvртгэл vндсэндээ дууссан. Газар зvйн ангид ганц хуваарь байна. Орвол ор гэнэ. Өөр хуваарь алга гэхээр нь бодлоо. Алтайд романыг олон уншсан. Баяр шиг геологич болчих юм биш байгаа гэж бодоод зөвшөөрлөө. Хичээл эхэллээ. Тэгсэн нөгөө авгай ороод ирлээ. Манай Долгормаа багш байхгvй юv. Сурлагын дvнг минь харчихаад ганцхан газарзvйн ангийн хуваарь байна гэж хэлээд ангидаа авсан байгаа юм.

-Хоёр хөгшиндөө тэгээд хэзээ очсон бэ?
-Өвлийнхөө амралтаар. Бид цалинтай оюутнууд шvv дээ. Нутгийнхаа айлд сууна. Сард зуун төгрөг өгчихнө. Үvнийг сонсоод За, хvvгээ зун ирэхээр нь аав, ээж хоёр нь хот явна. Хvvгээ санаад, сэтгэл ч зовоод хэцvv юм гэсэн. Хавар сургууль тараад очсон гэрээ зараад хvнд өгөхөөр болчихож. Тэгээд манайх Улаанбаатарын айл болсон доо. Ингэж намайг дагасаар яваад хоёулаа энд бурхан болсон. Далан давхарт ойрхон бий. Ханш нээх өдөр шарилыг нь эргэдэг юм даа.

-Сайхан хоёр буурал байжээ?
-Тэд минь энэ насаа миний төлөө зориулсан. Дээхнэ vед хамгийн шилдэг хvнийг халуун саваар шагнав гэдэг байлаа. Шагналд л өгнө. Цайны халуун сав шvv дээ. Хоолных гэж мэдэх ч vгvй. Би оюутан. Оройд бас дэмий тэнэнэ ээ. Шөнө дунд ирнэ. Тэгэхэд ээж минь халуун хоол бидонд хийчихээд дээлээрээ ороогоод тавьчихсан байдаг сан. Тэр хоёр шиг миний төлөө ингэж vнэнч зvтгэсэн хvн даанч байхгvй дээ.

-Аав, ээж хоёр нь хvvгээ сайн явна гээд бахархдаг байсан байлгvй?
-Тэгэлгvй яахав, баярлана аа. Миний vндсэн ажил сэтгvvлч. Ажлын гараагаа эхэлсэн, хаалгасан. Насны хөдөлмөр энэ байлаа.

-Тэгвэл ажлынхаа зав чөлөөгөөр зохиол бичдэг байжээ?
-Зохиолч бол миний сайн дурын мэргэжил.

-Хообий юм байна л даа?
-Ёстой тийм. Одоо бодоход хэчнээн их хэмжээний цаас vрсэн бол. Тvvнийхээ арван хувьд л зохиол бичсэн болов уу даа.

-Ихэнх цагаа сэтгvvлчийн хөдөлмөрт зарцуулсан гэсэн vг vv?
-Дөчин жил зөвхөн энэ мэргэжлээрээ ажиллаа ш дээ.

-Улс чадалтай хvнээ vнэлэхгvй юм даа гэж тантай уулзаад бодлоо.
-Ард тvмэн гэдэг ухаантай шvv. Алтыг нь аваад авдрыг нь хаядаг гэж тэд хэлдэг. Миний залуу нас, хамаг авьяас чадлыг шавхчихаад одоо бол энэ өнгөрсөн хэрэггvй л гэж боддог шиг байгаа юм. Би Энхбаярыг Ерөнхий сайд байхад өргөдөл өгсөн, захиа бичсэн. Энхбаярыг оюутан, Зохиолчдын хороонд байхаас нь мэднэ. Намайг нэг ойлгох байх гэж боддог байсан. Хотын захиргаанд, Энхболдод, ерөнхий менежер байсан, одоо энэ их хурлын гишvvн Бадамжунайд өчнөөн өргөдөл бичсэн.

-Өгье гэвэл ганцаасаа гэдэг сэн. Амьдралыг нь харж, туслахгvй юм бол яах гэж төрийн дээд шагналаар шагнадаг юм бол доо?
-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө Энхбаяр зохиолчидтой уулзалт хийсэн. Уулзалтын vеэр Аюурзана Танаас нэг л юм хvсье. Төрийн шагналт, өвгөн зохиолчид байр өгөөч. Энэ хvн өдий хvртэл орох оронгvй, хvний байр царайчилж тэнэж явах юм. Та нэг туслах арга бодооч гэсэн. Олон хvн алга ташлаа. Дандаа манай зохиолчид байсан. Энхбаяр гарахдаа миний хажуугаар өнгөрч Таны асуудлыг шийдэж өгнө өө гэсэн. Бөөн баяр давхиж ирээд эхнэр, хvvхдэдээ хэлээд сvйд боллоо. Тэгээд л таг. Зохиолчдын хороо бол Мэргэнийг, Энхбаярыг, Дашбалбарыг, Нарантуяаг төгсч ирэхэд нь л байр өгсөн шvv. Тэгэхэд миний байр хvссэн өргөдөл байж л байсан.

-Хадмын байр төвөг удаад байжээ дээ?
-Би байрны азгvй л байсан юм. Тэгээд энэ жижиг ч гэсэн, сэрvvхэн ч гэсэн өөрийн гэсэн байртай болохоор сэтгэл амрах юм. Олон удаа хагалгаанд орсон бие муу, ясны сийрэгжилт гэдэг өвчтэй, хөл муутай хvн, би. Бага хvv минь оюутан. Хvvгээ хоолонд хvрээгvй байхад өнгөрлөө гэхэд гудамжинд орхих нь дээ гэж бодогдоод байх юм билээ. Одоо сэтгэл амарлаа. Гавьяат Сосорбарам, нутгийн зөвлөлийн дарга Элдэв-Очир, Элчин сайд байсан Хvрэлбаатар, манай Баацагааны нутгийн зөвлөлийн дарга Билэгт, Юнчмаа болон нутгийнхандаа баярлаж буйгаа танай сониноор уламжилъя.

-Та голдуу хөдөөгийн амьдрал, малчдын тухай бичиж туурвидаг байсан. Тэдэн шигээ л нvvгээд байжээ?
-Угаасаа ийм заяатай юм даа. Ингэж бодоод нvvгээд байлаа. Муу ээж, аав хоёр минь намайг дагаад сум, аймгийн төв, Улаанбаатар, Далан давхар хvртэл нvvсэн дээ. Төрийн шагналт, хөгжмийн зохиолч Нацагдоржийн тухай нэвтрvvлэг телевизээр гарч байна. Над шиг өргөмөл юм байна лээ. Тэр аав, ээж хоёрынхоо тухай яриад уйлахад би дагаж уйлаад. Надтай яасан адилхан юм бэ гэж бодсон.

-Таныг хэдэн настайд айлд өргvvлсэн юм бол?
-Гурав хоногтойд минь. Миний төрсөн ээж Баясгалан. Хvнтэй суугаагvй нэг хvvхэд гаргасан. Тэгсэн дахиад би гарахгvй юv. Өргөсөн ээж минь тvvнтэй найз. Ээж хөл хvндтэй байхдаа тэмээнээс унаж, ураг нь энджээ. Дахин хvvхэдтэй болоогvй юм гэдэг. Баясгаланг цvvцгэр юм гэнэ ээ гэж сонсоод уулзаж Наадахаа надад өгчих гэсэн юм билээ. Ядруухан айл байжээ, манайх. Тарвагачин Зандаръяа гэж айл байж. “Баясгалан амаржжээ” гэж дуулсан ээж минь аргал тvvхээр тэмээнд хоёр араг тэгнээд гарснаа хvvхдийг нь vзье гээд очжээ. Нэхий өлгийд боодолтой, улаан халтар юм цухуйж байж. Аав аа, манай энийг Лэгзмаа авья гээд байгаа ш дээ.

Та нэг дал тvлээтэхгvй юv гэсэн. Өвөө далаар мэргэлээд Аргагvй л танай хvvхэд шиг байх юм даа гэсэн гэдэг. Ээж гараад л Чойсvрэн гэдэг ламынх руу гvйчихэж. Өвөө сандрахдаа нэг самбай өгсөн гэж байгаа. Би нэг хvvхэд гуйж яваа юм. Танаар vзvvлье гэтэл өнөө лам судар vзэж байснаа Танай төөрсөн хvvхэд байна, ав даа гэж. Ээж ухаангvй баярлаад Та хvvд минь нэр хайрла гэхэд бас судар сөхөөд Үгvй тээр, нэр нь хvртэл эцгийнхээ нэртэй давхар юм байх шив. Пvрэвсvрэн гэжээ. Ээж нэрийг минь давтан давтан хэлээд буцаад явж. Ингэж би ээж, аавдаа ирсэн юм.

-Аргалд явсан хvн ирдэггvй?
-Энэ хvн хааччихав аа. Бас тэмээ малаасаа унасан юм болов уу гэж санаа нь зовоод аав гадаа харуулдаж зогсжээ. Ээж Май энэ хvvгээ vнс гээд намайг өгсөн гэсэн. Тэгээд л тэдний хvн болсон. Гэхдээ төрсөн талынхад минь жил бvр дээж хvргvvлдэг байсан. Их ухаантай хvмvvс дээ, манай хоёр.

-Та энэ хоёр буурлыгаа баярлуулсан биз дээ?
-Хvv минь сайн явна гэж баярласан. Гэхдээ би боддог юм аа. Жаахан ухаантай байсан бол энэнээс илvv баярлуулах байж дээ гэж.

-Ээж, аав нар юунд их баярладаг бол. Таныг лав онц сурахад баярлаагvй юм шиг ээ. Сургуульд явуулах дургvй...
-Дэргэдээ байлгаж байвал дээдийн баяр нь тэр. Оюутан байхдаа оюутны зөвлөлийн дарга байсан. Сурлагын нэмэгдэл, даргын цалин гээд 500 гаруй төгрөг авна, албан хаагч шиг. Аав, ээжийгээ дvvтэйгээ тэжээчихнэ. Хvvгээрээ тэжээлгэж байна гэж баярладаг. Төгсөөд 750 төгрөгийн цалинтай ажилд орлоо. Аавдаа шил архи авч өгнө. 1963 онд анхны ном гарлаа. Номын шагнал 1400 цаас аавд өглөө. Их цочсон. Миний хvv, энэ чинь юун их мөнгө вэ? гэж билээ. Ээ, бурхан минь гээд аав залбирсан.

Сэтгvvлчид жаахан хvртдэг байсан даа, одоо харин яаж байгаа юм. Ажилд ороод удаагvй байхад хуучцуул Пvрэвсvрэн чи байж байгаарай. Энэ 25 дугаар дэлгvvрээс хоёр шил юм аваад ир гэнэ. Гvйгээд ирнэ. Ууж чадахгvй ээ. Нулимс гоожно. Уу чи. Хөдөө очихоор сум, нэгдлийн дарга нар дайлна. Уудаггvй гэх нь vv. Тэд чамд юугаа ярих юм бэ гэж загнана. Тэгж байгаад сарын дараа зvгээр уучихдаг боллоо. Хааяа нэг хvртчихээд харина.

Аав, ээж хоёр минь айгаад санаа нь зовоод байгаа бололтой. Хойтон жил нь, нэг өдөр архи уугаагvй зvгээр очлоо. Тэгсэн ээж Миний хvv уумаар байвал аавтайгаа ганц юм хуваагаад уучих гэж байна. Аав нь ганцаараа ууж чадах биш хамтдаа уучих гээд архи гаргаад ирлээ. Тэгсэн аав задлаад өөрөө нэг хvртчихээд надад хийгээд өглөө. Би бvр гайхаад Уучихаж болох юм уу гэтэл Уу, уу чи уугаад л байдаг юм билээ гэсэн. Хуваагаад уучихлаа. Аав жаахан халж байна.

Хорхой нь хvрээд байгаа бололтой. Та уумаар байвал би гараад нэг шилийг аваад ирье гэхэд аав Харин л дээ гээд ээж рvv харж байна. Бас нэгийг хуваагаад уучихав. Нvvр хагарлаа. Аав аа, ээж яагаад надад архи авч өгөв өө, уугаад байна гээд загнадаггvй бил vv� гэтэл � Ээж чинь Санж гавж дээр очсон байна лээ. Чамайг асууж. Гавж танай хvv чинь хар цагаан хэл амаа тэнцvvлж яваа хvн байна. Архи уухаар нь битгий дургvйцэж бай гэсэн гэнэ� гэлээ. Тэгж ээж минь архи өгч л дээ. Хар хэл амнаас хамгаалах гэж байхгvй юv, хөөрхий. Би ээжийгээ гэнэт хэт баярлуулаад алдчихсан шиг санагддаг юм.

-Яагаад?
-Москвад Утга зохиолын дээд курст явлаа. Хагас жил болоод өвлийн амралтаар ирэхдээ ээжид хэлэлгvй шууд давхиад хvрсэн. Тэгсэн ээж намайг хараад хачин болчихлоо. �Ээж ээ, би байна ш дээ� гэсэн намайг тэврээд уйлж байна. 85-тай байсан даа. �Миний хvv хvрээд ирж байгаа юм уу. Ээждээ хэлэхгvй яасан бэ� гээд уйллаа. Тэгсгээд бид харьсан. Шөнө утас дуугарч байна. Ээжийн бие муу байна гэнэ. Очтол цус харвасан гээд эмнэлэгт хvргэжээ. Тэгээд л ээж минь vvрээр явчихсан даа. Аав ч гэсэн харваад өнгөрсөн юм. Би Баацагаанд байлаа.

Гэнэт цахилгаан ирсэн. Өглөө нь нисээд иртэл аав минь Ажилчны районы эмнэлэгт нvд нь аниатай хэвтэж байна. Ухаан алга. Толгой нь жигтэйхэн халуун. Тэгснээ сэрлээ. Намайг харж байна. Аав аа, би ирлээ гэтэл над руу мэлийтэл харсан. Таньж байгаа бололтой. Ярьж, хөдөлж чадахгvй юм чинь хөөрхий харж байснаа нvдээр нь дvvрэн нулимс цэлэлзээд, чих рvv нь урсаад орж байна. Толгойг нь тэвэрлээ. Тэгээд өнгөрсөн дөө. Бэр минь Ах аа, аав байхгvй болчихлоо гэхэд би сэрсэн.

Эмнэлгийнхэн цагаан даавуугаар бvтээгээд аваад гарсан. Гудамжинд гараад зөндөө уйлж билээ. Би 51-тэй байсан. Одоо би жинхэнэ бvтэн өнчин vлдлээ. Миний хvv гэж дуудах хvн байхгvй боллоо гэж бодохоор л хоолой зангираад нулимс гараад байх юм билээ дээ. Миний ээж намайг Пvрэвсvрээн гэж ганц дуудаагvй. Миний хvv л гэдэг сэн. Хоёулаа надад халуун толгойгоо тэврvvлж... Би бурхнаас төрөөд бурхныд очсон л гэж өөрийгөө боддог доо. Хөөрхий дөө... миний ижий, аав хоёр...