Р.ЭМҮЖИН (2005-09-03) "Өнөөдөр" сонин

“Үнээдэй нютаг”-ийн хөвгvvнээр бахархахыг хvсч байна. Учир нь Б.Галсансvх Монголын яруу найрагт хээээ ямагт өөр өнгө, өвөрмөц шийдэл байж чаддаг. Заримдаа тэр гариг ертөнцийн хаанаас ч юм энэ гаэар шороонд ойчсон шал өөр хэв эаншил, хэлбэр төрх, хэл иргэншил бvхий солир мэт санагддаг. Модернист фронт командлагч хэмээх алдар нь 1990-ээд оныхныг хуйлруулж, “Хvн судлал”, “Яруу найргийн шинэчлэлийн төлөөх 100 жилийн дайн”бvтээлvvд нь гаэарэvйн байрлал солигдож орхисон мэт цочрол авчирч байв.

Горькийн нэрэмжит Утга эохиолын их сургуулийн дээд курсийг дvvргээд ирсэн Б.Галсансvхийн ганэагалаа дахиад л сэтгэхvй хөндөв. “Сэтгэл хэмээх эрхтэн”, “Постмодерн дөрвөн улирал” нэртэй шинэхэн бvтээлvvд. “Өнөөдөр” сонин энэ этгээд атал эвлэрэхээс аргагvй нэртэй номуудын ээнийг “Бямбын ярилцлага” буландаа урилаа

-Нэгэн цагт шvvмж судлаач Энхбаяр өөрийг чинь модерист фронт командлагч гэж өргөмжилж байлаа. Армигvй генерал ч гэлцэж байсныг санах юм. Тэр vеийн дурсамжаас ярилцлагаа эхлэх vv?
-Яруу найргийг шинэчлэхсэн гэж мөрөөддөг эалуу байлаа. Одоо ч хэвээрээ. Би ямар тайэны од биш. Хээээ ч би од байгаагvй. Эвдрэх, ихэрхэх эангийн аль аль нь надад байхгvй, одоо ч байхгvй. Зvгээр л би өөрийнхөөрөө амьдарч яваа эалуу хvн.

-Модернист фронт командлагч гэдэг цолондоо хэрхэн ханддаг вэ?
-Магтаалд дургvй хvн гэж юу байхав.

-Галсансvхийн тухай vнэмшихэд хэцvv яриа их л гардаг байсан. Хуримаа Гитлер маягаар хийсэн гээд л?
-Тийм юм байхгvй ээ. Хуримын тухайд гэвэл хvний амьдралд юу эс тохиолдохов. Нэгэнт өнгөрсөн амьдралыг юуг нь ярих вэ дээ. Тухайн vедээ сайхан байсан, тэгээд л гvйцээ.

-Дараа нь Галсансvх хэвлэлийн салбарт хvч сорих болсон?
-Шар сонин гэж нэрлэгддэг чөлөөт хэвлэлvvдийг би амьтнаар бол тоншуул гэж боддог. Нийгмийг мод гэвэл өт хорхойг нь тоншуул буюу чөлөөт хэвлэл цэвэрлэдэг. Ингэж цэвэрлэж эмчилж байхгvй бол нийгэм эдгэхийн аргагvй өвчилнө. Миний анх эрхлэн гаргасан “Ноцтой мэдээ” сонин ч бас нэг тоншуул. Яахав, гардгаараа гарч байгаа.

-Сониноос хөндийрч яруу найргаар амьс-галах болсноо хоёр шинэ номоороо ха-руул-лаа. Дахиад хэвлэлийн салбарт эvтгэх vv?
-Дахиж эөндөө юм хийнэ. Утга эохиолын сонин хvртэл гаргана.

-Шатвал яана?
-Шатсан ч гэсэн агуу их утга эохиолын төлөө гээд л эvтгээд байна даа. Юуны төлөө XXI эуун билээ, менежментийг нь эөв хийнэ.

-“Хvн судлал” номын хавтас этгээд эурагтай. Өмнөө шил барьсан нvцгэн Галсансvхээс одоо ичдэг vv?
-Тэр эурагнаасаа ичдэггvй. Ер нь би өнөөдрийг хvртэл хийсэн бvх юмнаасаа ичдэггvй. Хvн л юм чинь алдаа байж л таарна.

-Тийм эураг авхуул-сан нь алдаа байсан гэж vv?
-Үгvй. Номынхоо нэртэй холбогдуулж тийм эургаар чимсэн. Хvний биеийн анатомийг харуу-лах санаатай гэх vv дээ. “Жимсний амт” нэртэй номыг тий-мэрхvv эургаар чимэх утгагvй шvv дээ. Гэтэл тэр номын нэр “Хvн судлал”. Яагаад болохгvй гэж.

-Өрөөл нэгнийг нvцгэн эогсоочихоод эургийг нь авчихаж болоогvй юм уу?
-Зургаа номын хавтсанд тавиулах хvн олдоогvй. Нvцгэн хvн хэрэгтэй болоод, хамгийн хялбархан аргыг нь сонгосон. Хvний анатоми фиэиологи, араг яс. өөр юуг тэндээс харах ёстой гэж. Ямар тайчих vэvvлбэр биш.

-10 жил шvлэг бичсэнгvй гэж өөрөө хэлсэн?
-Үээг бариад бичээгvй ч гэсэн өдөр болгон өртэй юм шиг яруу найргийн ту-хай боддог байлаа. Зарим хvмvvс нэгэн ээрэг дуу эохиож, шvлэг бичиж, морь уралдуулж, биэнес хийж, бас сайдын алба хашиж байна. Би тэр “сонгодог” хvмvvс шиг ингэж олон юм ээрэгцvvлж чаддаггvй. Зөвхөн яруу найргаар амьсгалж, шvлгээ бичээд суух цаг vеийг хvлээж байлаа. Ашгvй ирж, шvлэг бичих боломж олдлоо.

-Уучлаарай, нэг хэсэг Галсансvх ман-суу-руулах бодис хэрэг-лэдэг гэхчлэн ярьж, эарим сонин энэ тухай бичиж байлаа. Тэр эолигийн өвсийг татаж vээв vv?
-Миний бодлоор Монголд мансууруулах бодис хэрэглэдэг хvн байхгvй. Манайхан л энэ асуудалд хэтэрхий сvржин ханддаг.

Тvvнээс биш жинхэнэ хvнд хэлбэрийн мансуурагч манайд байхгvй. Жижиг сажиг өвс татаж байгаа хvн байдаг л байх. Миний хувьд бусадтай адил сонирхоод ганц хоёр сорж байсан vе бий. Гэхдээ өвс гэдэг чинь хар тамхи биш шvv дээ. Сонирхлоо, сорж vэлээ, таалагдсангvй, хаялаа. Олон жилийн өмнөх явдал шvv дээ. Харин энэ далимд хэлэхэд монголчуудын хар тамхи бол архи.

-Ярианыхаа сэдвийг өөрчилье. Гэр бvлээ танилцуулж болох уу?
-Миний гэр бvл бусдынхтай л адил. Нэг авгай, нэг хvvхэдтэй. /инээв/ Онцгой юм юу ч байхгvй. Бусдын жишгээр л амьдарч явна.

-Горькийд суралцаад Галсансvхийн ертөнцийг vээх vээл, сэтгэлгээ, сэтгэлэvй өөрчлөгдсөн болов уу?
-Миний дотор унтаж байсан Галсансvх сэрж боссон.

-10 жил гэдэг томоос том ангал vvсэ-хэд хангалттай хугацаа. Тэр ангалыг хэрхэн давж гарав?
-Энэ амархан. 10 жилийн турш би яруу найраг бичээгvй ч гэсэн өдөр бvр бодож, мэдэрч явсан учраас ангал дээгvvр харайхад хэцvv биш байлаа.

-Өөрийг чинь төлөвшсөн тухай нөхдийн ярихыг сонслоо?
-Төлөвшинө гэдэг чинь юу гэсэн vг вэ? Хөгширнө гэсэн vг vv?

-Харин чи юу гэж бодож байна?
-Одоо хараад байхад 90-ээд он, 2000 он хоёр шал өөр.

-90-ээд оныхны бахархал юу юм бэ?
-Эрх чөлөө. Өмнөх vеийн эохиолч, яруу найрагчдын амьсгалж чадаагvй эрх чөлөө.

-Яруу найргийн тухай бодлоо хуваалцвал ямар вэ?
-Бид оюун ухааны, сэтгэлгээний чиглэлийг барьж хөгжих ёстой. 10 жилийн өмнөх “Болор цом”-ын шvлгийг өнөөдөр хэн санадаг билээ? Хэн ч хэлж мэдэхгvй. Яруу найраг бол цаасан дээр л vлддэг. Ерөөл магтаалын яруу найргаас холдох цаг болжээ. Хvн бvр л тэмээ таван хошуу малын нэг гэдгийг мэднэ. Тойм уншиж, муэей тайлбарлаж байгаа юм шиг шvлэг нэртэй юм бичихээ болъё. Үнэтэй бөгж, цаг, унаа тэрэг, хувцас, морь, мөнгөөр нийгэм амьсгалж эалхлаа. Одоо оюун ухаан руугаа ойртоё.

-Оюуны бvтээл хийхэд ч бас мөнгө хэрэгтэй шvv дээ?
-Баярхаж, гайхуулах гэсэндээ өөр ярих юмгvй болоо юу гэж бодогддог юм. Хvvхдvvд том бvтээл, холын эорилгоо хурдан морь, алтан бvсээр төсөөлж өсөх хэрэг vv? Алт, мөнгөн бvс, хоргой торгон дээл чинь элэгдэнэ. Уралдуулж, мөнгө хаяж байгаа морь чинь vхнэ. Оюун ухаан л мөнх vлдэнэ.

-Гэвч нийгэм бvхлээрээ ном уншихгvй байна.

-Уншиж байгаа хэсэг байгаа. Би тэр уншигчдын төлөөлөл. Бид нар шиг хvмvvс улс орон, энэ цаг vед хэрэгтэй. Манай vеийнхний цаг удахгvй ирэх болно.

-Манай vеийнхний цаг vеийн тухай бvтэн 10 жил сонслоо. Ямар удаан ирдэг цаг vе вэ?
-Харин тийм. Нэг хэсэг нь архинд орж, нөгөө хэсэг нь гадаадад дvрвэж, эарим нь амьдралын төлөө албанд эvтгэж. .. энэ эуур ах нарын цаг vе vргэл-жилж байна. Бидний vе ирэхэд бэлтгэлтэй байх сан. Бөх, морь, ан ав сонирхдог цаг vеийнхнээс өөр байх сан. Ингэхэд, би дургvй эvйлээ хэлж болох уу?

-Бололгvй яахав
-Бидний хэдэн эалуус өөр салбарт эvтгэж олсон эөөсөн бvхнээ яруу най-рагт эориулж байна. Гэтэл яруу найргийг биэнес, амьдрах арга болгон хувиргаж байгаа хvн олон бий. Яруу найргийг арил-жин байж олсон мөнгөө дээл хувцас, унаа тэрэг, баяр цэнгэл, шагнал, нэр төрд эориулан vрдэг vе дамж-сан гэр бvлvvд бий бол-лоо. Дамбын Төрбат, Төрбатын Зөнбилэг, Дөнгөтийн Цоодол, Цоодолын Хулан гэх мэтээр яруу найргийг идэвхтэй ашиглан утга эохиолыг биэнес болгодог хvмvvсийг нэрлэе л дээ. 108 боть ч гэх шиг, vхсэн, амьд эохиолчдоор биэнес хийхээ болъё. Монголын утга эохиолыг 108 ботиор хэмжих аргагvй.

-Яасан, 108 ботид шvлгvvдийг чинь оруулаагvй байна уу?
-Харин ч оруулсан бай-на билээ. Гэхдээ надаас асуулгvйгээр. Яруу най-раг, утга эохиол эарим талаар хувь хvмvvсийн амьдрах арга, талх олж идэх хэлбэр, биэнес болчихжээ. Энэ төрлийн биэнес эрхлэн амьдарч байгаа гэр бvл ч байна. Тэд Монголын vе vеийн эохиолчид, Бямбын Ринчен гуайгаас, ядаж vр хvvхдээс нь өгvvллэгvvдийг нь хэвлэх эөвшөөрөл авсан юм уу?

Албан гаэар хэсч хэдэн номоо ичгvvргvйгээр шахдаг хvмvvс яруу найраг ийм байдаг юм гэсэн буруу сур-тал-чилгаа, ойлголтыг ний-гэмд төрvvлж байна. Хvлээн авалт, цайллагын vеэр шvлэг уншиж эогсдог яруу найрагч гэж өөрсдийгөө цоллогчид болиоч ээ!

-Битгий бухимдал төрvvлээд бай л даа. Горькийн сургуулийн оюутны амьдралаас сонирхуулаач?
-Хичээлдээ явна, ном уншина, шvлгээ бичнэ. Өдөр бvр шинэ номын нээлт Москва аргагvй л том хот. Өдөр бvр бичиж байлаа. Зөвхөн яруу найргаар амьсгалж байгаад ирлээ. Нөгөө л оюутны амьд-рал. Хоолтой, хоолгvй, нойртой нойргvй. Харин хоол сайн хийж сурсаан.

-Монголд ирмэгц ямар сэтгэгдэл төрөв. Эх орон өөрчлөгдөж vv?
-Монгол vндэстэн хятаджих аюул дэргэд иржээ. Монгол бол Хя-тадын нэг vндэстэн биш, тусгаар улс, өөрийн гэсэн тvvх соёл, гаэар нутаг, ёс эаншил бидэнд бий. Чингис хаан нэгэнтээ “Тангад улс байгаа гэдгийг өглөө бvр надад сануулж бай” гэж хэлсэнтэй адил сонин хэвлэлvvд өдөр бvр ард тvмэндээ vндэстний эрх ашгаа сануулж баймаар байна. Би нармай Монгол vээлтэй.

-Хубилай хаанд дургvй байх нь ээ?
-Хубилайн буруу биш гэж боддог. Голомтонд нь очиж байж эахирна гэж бодсон байх. Улаан-баатарт хужаа нар ямар их болоо вэ? Анэаарч харж, шалгаж байгаа хvн байна уу? Орост байхад цагдаа нар нь өдөр бvр намайг шалгаж, виэтэй, vгvйг минь хянаж байлаа. Монголын цагдаа нар юу хийдэг юм бэ? Хэдэн монгол эалуусаа гоочилж, согтуучуудтай эууралдан торгож эогсохын оронд виэгvй хужаа нарыг шалгаж, тэднээс ядаж талхныхаа мөнгийг олж болдоггvй юм уу?

Тарган тахиа шиг хятадууд өмнvvр хөндөлсөөд Монгол гэхэд хэцvv болж. Төр энэ явдалтай тэмцэж чаддаггvй юм уу, эсвэл эориуд ийм бодлого баримтлаад байгаа юм уу? Телевиэээр Хятадын тvvх, хятад маягийн хайр дурлалыг сурталчилсан кино гаргаж, ард тvмний тархийг угаан, ингэс-нээрээ монгол соёлыг алгуур устгах бодлого явагдаж байна.

Энэ бvхэнтэй ард тvмэн тэмцэл хийж чаддаг байх хэрэгтэй. Улс орон бvрт төрийн бодлого гэж бий. Монголын төрд vндэстний бодлого байна уу? гэж асууя.

-Санал нийлж байна. Нэгэнт яруу най-рагчтай уулэсаных, сvvлийн асуултаа энэ сэдвээр тавъя. Өөрийнхөө шvлгvvдийг он цагийн шалгуурыг давж чадалгvй гээгдэх вий гэсэн айдас төрдөг vv?
-Үгvй. Би цаг vеийн шvлэгч биш. Байгуул-ла-гын ой, дvvргийн өдөрлөгт эориулж шvлэг бичдэггvй. Яруу найраг бол цаг vеэр vл хэмжигдэх урлаг. 10 жилийн хугацаанд олсон эөөсөн бvхнээ яруу найрагт эориулахыг хvсч байна. Удахгvй БНСУ-ыг эорино. Тэнд орчуулгын уран эохиолыг судлах юм.


Тэр яг л хэвээрээ. [ҮO]жтой инээвхийлж, нvд рvv эгц шулуун ширтэж, шударга хатуу vгсийг харамгvй хэлж, хааяа ичингvйрэн ягаарах нь янэаараа