Төлөгч:
- Шанью минь есөн зоосны хөлд ёоно буулаа гэж баяртайгаар дуу алдан:
- Чоно чонодоо бүр цагаан чёоно гэж дэлгэсэн алгаа нүдэнд нь ойртуулахад Түмэн шанью:
- Тийм байна. Энээс илүү яаж буухав гээд таатайяа инээмсэглэв. Шанью төлөгчийг гар гэж дохиод жуумалзасхийн бодол боллоо. Тогтсон од шиг торомгор нүдэн хатныхаа төрөх гаж шаналж байхдаа гуйсан хүслийг биелүүлэх боломж олсондоо олзуурхан суув. “Би үхэх нь. Би үхэж магад” гэж уруулаа чичрүүлэн, нулимс торолзуулахдаа “Хэрэв надаас хүү төрж гэмээ нь ширээгээ үалгамжлуулна гэж амлаач” гэхэд нь “Амлая, Ганц чи минь бүү үхээрэй. Чамайгаа үгүй бол би чинь амьдаараа хатна” гэчихэж билээ. Хатнаас хүү төрж, харин талийгаач хатнаас төрсөн ахмад хүүгээ яахин далд оруулах аргаа олж цөхөн хэдэн жил тарчилж билээ. Тэгээд эртний хонзонт Юэчжийнхэн нэг хүгээ барьцаанд өгөхийг шаардсаныг далимдуулан том хүүгээ явуулахаар шийдэж, чингэвэл овог, аймаг, орон гэр, удам угсаанд нь хэр өлзийтэй байхыг зоос татуулж үзсэн нь энэ бөлгөө. Түмэн шанью том хүү Маодуниа дуудаж, дэргэдээ суулгаад их л нухацтайгаар: - Юэчжий ван хүүгээ барьцаалахыг удаа дараа шаардсаныг чи эс мэдэх. Өмсөхзүүхийг тэднээс царайчлах учир та хоёрын нэгнийг барьцаалахаас өөр мэх алга. Дүү чинь томоогүй балчир байна. Харин чи гурван үгний цаадахыг мэдэхийн дайтай эрийн цээнд хүрчээ. Нутаг ус, элгэн саднаа бодож, хүний газар явах болж дээ. Би чамайг нүдэнд торсон үртэс, хумсанд шигдсэн өргөс мод шиг бодоогүй шүү. Чи бол алаг зүрхнээс минь амь шиг зүүгдсэн үр минь. Хүний нутагт “сууна гэж шороо атгаж, суниана гэж чулуу шидэж” яваарай гээд духан дээр нь үнэрлэжээ. Маодунь үдэгдсийг тойруулан харахад түүнийг өрөвдөж хайрласан өөриймсөг царайтай хүн ганц ч байсангүй. Харин арваад настай дүүгийнх нь толгойг илбэн зогсож буй хойт эхийнхээ цатгалан харц, завьжинд нь нуугдсан албин инээмсэглэлтэй тулгарахд ганц хүүгээ гэж амиа дэвсэж явсаар х эдэн жилийн өмнө жилийн одсон ээжийнх нь зовингуй зөөлөн дүр сэтгэлд нь буув аа. “Ээж минь байсан бол” гэж цөхрөнгүй шивнэн хоолойдоо зангирсан бөөн хар нулимсыг төвөнхөө гүрэлзүүлэн залгиад, мориндоо мордон, хүний нутгийн зүг эргэж харалгүй давхин одов оо.Хатан хүүгээ хөтлөн гэртээ ороод хацры нь өхөөрдөн үнсэж:
- Миний бяцхан үр. Аавынхаа ширээг залгана гэж тэсгэлгүй дуу алдан хэлж, баяртайгаар санаа алдахад хацар нь жаргалтайяа гэрэлтэв. Хэдхэн сарын дараа Түмэн шанью Юэчжий аймгийг довтлов. Юэчжийн ван барьцаан дахь хүүг чинь тасчин ална гэж хэдэн удаа хэлүүлсэн боловч эс тоон, нутгийнх нь талыг эзэлж, олон иргэдийг нь алан хядав. Гэтэл шуугитал бороо асгарсан тас хар шөнө залуу хатантайгаа амгалан нойрсох шаньюг цочоон сэрээж, хэн нэг морьтон пижигнүүлэн давхиж ирлээ. Түрмэл цээжтэй, даага шиг том догшин нохой нь давхих нь бүү хэл, боргох ч үгүйг бодоход өөрийн хүн бололтой. Тэр хүн гэрий нь үүдийг сөхөж орж ирээд, гартаа таарсан тагш авч, зүүн хатавчин дахь хөхүүртэй айрагнаас хутган, асгаж цутгалан хүд хүд залгилахад шанью ханан дахь илдээ шүүрэн авч:
- Хэн бэ? Гэж хашгирав. Харанхуйл амьсгаадан тэвдэгч өнөө хүн тагштайгаа айргаа алдах чимээ гарч:
- Тэд намайг хэдэн хэсэг тасчин алах гэлээ. Би арай ядан амь зулбаж оргон ирэв. Эцэг минь хэрхэхээ өөрөө мэдсүгэй! Гээд өмнө нь сөхрөн унахад шаньюй золионд өгсөн хүүгээ таньж гэрэл гаргав. Хамаг хувцас нь усан шалхнаг болтлоо норж, нүд нь маналзан, эрүү амаа тачигнуулан чичрэх хүүгийнхээ ус урсах нүүр өөд шалгах мэт лавлан хараад,
- Оргоод гэнээ. Үнэн үү? Гэж ширүүн дуугаар асуув. Хүү нь:
- Яагаад худал гэж хэмээн гайхаж, гомдмон өнгөөр цухалдан асуухад шанью тоомжиргүй хүйтнээр:
- Үнэн бол буцаад яв. Юэчжий вангийн толгойг авчир! Май! гээд илдээ шидэж өгөв. Хүүгийн алмайрсан нүд догширсон харцаар солигдож, дүрэлзэх мэт эцгийнхээ өөдөөс цоо гөлрөв. Ээцг энэ нүднээс дальдарсхийн ч зориуд хэнэггүй царай гарган, хээвнэг хэвтээд өглөө. Хатан нойрмоглон сэрсэн ч Маодуний ирснийг мэдмэгц хамаг судсаар айдас зарганан гүйж, ар нуруу нь хүйт оргин, шаньюгийн цээжинд туулай шиг хярлаа. Хүү хөмхийгөө цусыг нь нөжирнөл зуугаад, судас нь гүрэлзсэн хуруундаа чинэртэл илдээ атгаж, ухасхийн гарав.
Түмэн шанью өстнөө дарсны их найр хийж, олз омгоо хувааж байлаа. Юэчжий вангийн гавлын ясаар хийсэн аягандаа архи дүүргэн тамшаалж, улаан зуурд болтлоо согтсон тэр, - Хохь нь. Хүүгээ барьж өгчихөөд байхад алдчихаад, гавлаараа тагш хийлгэсэн Юэчжий вангийн хохь. Түмэн шаньюгийн удмын судсаар цус биш гал урсдаг гэдгийг олон аймаг мэдж, мөрт минь мөргөж, сүүдэрт минь сөгдөж яваг! хэмээгээд их хүүгийнхээ мөрөөр тэвэрч:
- Миний хүү. Аав нь хүүгийнхээ баатар зүрх, мэргэн ухааныг үнэлж, түмтийн дарга болгоё. Чи миний хурц илдний ир, хурдан сумны зэв болж яв! Ясны өшөөг сумаар нэхдэг юм гэж аминчирхан хэлснээ, ялимгүй бодолхийлэн, дуугаа зөөллөж,
- Миний хүү аавдаа гомдоогүй биз. Илдийг эхлээд галд ширгээж, дараа нь усанд хөргөж, хат суулгадаг шүү дээ гэж аргадангуй дуугарав. Тэгснээ маасайтал инээж,
- Чи миний мэргэд буусан чоно. Алив наашаа хар гээд өөдөөс нь хөлчүүрч суларсан нүдээр удаан ширтсэнээ,
- Нүдий нь яг чоно. Яг даа гээд ха ха ха инээв. Маодунь ямархан нэгнийг сэхээрэн эцгийнхээ өөдөөс сэрвэсхийн харснаа овтойгоор жуумасхийв.
Маодунь түүнээс хойш эцэгтээ нэг их ойртож сүйд болоогүй ч үнэнч зүтгэж байлаа. Алс холын аян дайнд явах гэж байгаа мэт байлдааны сургууль хийж, цэргүүдээ цэгцлэн дуут сумаар харван, эрчүүдийнхээ хийморь жавхааг сэргээн буй нь хэний ч бахрхалыг төрүүлэм ажээ. Тэр нэг өдөр цэргүүдээ сайн мориныхоо зүг харвахыг тушааж, дуут сумаа тавьтал зарим нь харваж, зарим нь харвасангүй. Харваагүйнх нь толгойг авав. Дараа нь хайртай гэргийгээ харвахад зарим нь харваж, зарим нь эс харвав. Тэр мөн л эс харвасных нь толгойг хяргав. Хожим эцэг шаньюгийн сайн хүлгийг харвав. Энэ удаад дуут сумтай зэрэгцэн бүх сум тусав.
Хүүгийнхээ энэ явдлыг мэдэж байсан ч шаньюй төдийлөн тоосонгүй, үйлийн үргүй төрсөн үр нь бөгөөд барьцаанд өгч жудаггүй хатуу сэтгэл гаргасан ч эргээд ирэхэд нь өршөөл үзүүлж, Юэчжийг хамтран даралцсанд түмтийн дарга болгосон. Эцэгтээ үнэнчдээ л эрэж ирснээс эс зайлах. Түүнээс биш хар буруу санасан бол эцгийнхээ толгойг Юэчжий ванд аваачаад өгчихье гэхнээ нь ч тэр зэргийн зүрх зориг, хорсол занал байлтай л. Яана гэхэв. Хоёр хүүгийн хэн чадалтай нь эцгийн ширээг залгаг. Эрэг шиг эмтэрч, хад шиг хагарч явж эмхлүүлсэн улсыг хэн цөстэй нь толгойлж явах нь ёс! Гэж бодоод хатныхаа улигласан хүслийг тас цохиж, дуугий нь хорьжээ.
Ариун дагшин байгаль үүргэлэн дуниартаж, модны навчис хонгортсон намрын өдөр Түмэн шанью ахмад хүүгийнхээ эр чадал, ид хавыг нүдээрээ үзье хэмээн шийдэж, анд дагуулан гарчээ. Шанью дүүхэлзтэл алхах морины явдал дунд хүүгийнхээ наршиж хүрэнтсэн бүдүүн хүзүү, хоохгор шилийг араас нь харж, шөрмөслөг гарынх нь булчин, багтаж ядсан эрч хүчээр зангирч байхыг үзээд аргагүй л бахархаж явлаа. Хөх үдээр шиг идэр эрүүдийн дунд хүүтэйгээ зэрэгцэн, эн чацуу эрс мэт энэ тэрийг хүүрнэн нутаг ус, удам судрынхаа тухай нуугдмал сонин сайхныг тодруулан ярьж явахад тэрнээс илүү жаргал үгүй мэт санагдана. Тэгтэл ч зуун уулын сугаас азарган чоно гэнэт сунан зугтах нь тэр ээ. Түүнийг харсан эрчүүд уухайлан хойноос нь хөөв. Чих дөжрөм уухайнд зүрх нь хөөрсөн морьд чонын хойноос ам булаалдан давхихад ардаа ойртох олон морьдын туурайн чимээнд зүрх нь хагаран алдаж сүүлээ хавчсан цас шиг цагаан чоно ногоон талаар тэнхээ мэдэн сунаж байлаа. Хүү дуут сумаа тавихад олон эрчүүд, шанью ч харвав.
Тэд олз омог ихтэй, баян тарган энэ өдрийг үзэж, үдэш буцахын хэр Түмэн шаньп мориноосоо бууж булгийн хүйтэн уснаас залгиллаа. Гэтэл араас нь догдолж чичирхийлсний зэрэгцээ өшөө хорсол хосолсон өнгөөр:
-Ааваа! Гэх дуун гарахад Түмэнд битүүлэг түгшүүр төрж, алгуур эргэн, айдас мэлтийх нүдээр харлаа. Хүү нь:
-Би таны мэргэнд буусан чоно буюу гээд сумаа тавихад хүүгийнх нь дуут сумтай уралдан исгэрэх олон сум шаньюн цээжинд шивээлэв. Шахнью гэдэргээ тэнгэр ширтэн алдалж уналаа. Нүдэнд нь сэмжин цагаан үүлний цаанаас чонын шөрмөсөөр хүйг нь боосон улаан нялзрай Маодунь часхийтэл чарлан сарвалзаж асан нь үзэгдэж, “Мэргэнд буусан чоно буюу чоно буюу” гэх дуу нь хадны цуурай мэт давтагдан давтагдс аар бүдгэрэв ээ.