Яруу Найрагч Б.Галсансүх 2006 онд Ардын эрх сонинд өгсөн ярилцлага

Дэлхийн яруу найрагчдын их хурал Монголд болох гэж байна. Та энэ хуралд ямар ач холбогдол өгч, ямар vvрэг рольтойгоор оролцох гэж байна?
Би ийм утгагvй хуралд оролцохгvй. Энэ бол шvлэг бичдэг тэтгэврийн хэдэн өвгөний л хийж байгаа ажил. Гадаадын хvмvvс их харамч шvv дээ, өөрсдөө мөнгө төлөөд явахын оронд аль нэг улс орны засаг төрөөр ивээн тэтгvvлээд явж байх сонирхолтой. Yндсэндээ Г.Мэнд Ооёогийн зохион байгуулж байгаа бизнесийн ажил.
Энэ чинь Дэлхийн яруу найрагчдын их хурал биз дээ?
Одоо цагг хэн дуртай нь Гараг хоорондын яруу найрагчдын их ху¬рал гээд хийчхэж болно, Дэлхийн яруу найрагчдын хоёр дахь академи гээд байгуулчихаж ч болно. Хэн дур¬тай нь Дэлхийн эсвэл Монголын гэсэн нэртэй хувийн байгууллага байгуулж болдог болжээ. Яруу найраг, уран зохиолоор ингэж бизнес хийж болохгvй биз дээ. Яруу найргийг хувь хvн өөрийн сонирхлоор, өөртөө таашаал авч бичдэг болохоос дэл¬хийн их хурал хуралдсанаар яруу найраг хөгжинө гэж байдаггvй.
Сvvлийн vед уран бvтээлчид дан ганцаараа бvтээлээ хийх нь явцгvй боллоо, харин хэсэг бvлгээрээ нийлбэл уран бvтээлээ хvмvvст илvv хvчтэйгээр хvргэх болно гэж vзэх боллоо. Та ийм маягаар бvтээл хийх vv?
Хэсэг бvлгээрээ шvлэг бичнэ гэж юу байх вэ дээ. Бvгдээрээ нэг ангид суугаад, ижил сэдвээр адилхан бичнэ гэсэн vг vv? Ийм яруу найраг гэж байдаггvй юм. Уран зохиол гэдэг хувь хvний ажил. Утга зохиолын төлөө яваа хvмvvс өөрсдийн дур сонирхлоор янз бvрийн бvлэгт хуваагддаг боловч энэ нь vзэл бодлоороо нийлж байгаа болохоос биш яруу найраг, уран бvтээлээрээ нийлж байгаа юм биш.
Яруу найрагч хvн өөрийн уран бvтээлийг хvмvvст заавал ойлгуулах хэрэгтэй юу?
Заавал ойлгуулах шаардлагагvй. Би ийм шvлэг бичсэн гээд номоо гаргавал боллоо. Номноосоо тэр хvн ямар яруу найрагч вэ гэдэг нь танигдах байх. Тvvнээс биш та нар vvнийг уншаад өгөөч гэж гуйж гувшаад, ярилцлага өгөөд, мөнгө эгч өөрийнхөө тухай тэнэг шvvмжлэгч нараар магтуулж бичvvлээд байх шаардлагагvй гэж бодож байна.
Таны номноос хvмvvст юу vлдэх ёстой вэ?
Юу ч vлдэхгvй байж болно. Заавал юм vлдээх албагvй. Надаас юм vлдээх гээд нэхээд байх шаардлагагvй.
Тэгвэл та яагаад дөрвийн дөрвөн ном бvтээсэн юм бэ?
Би ном гаргаад, иймэрхvv юм бичлээ гээд харуулж болохгvй гэж vv. Дур эзнээ голохгvй гэж vг байдаг биз дээ.
Яруу найргийн өнөөгийн чиг хандлага юу вэ? Постмодерн уу?
Ер нь яруу найраг шинэчлэлгvйгээр урагш явахгvй. Аль 50-60-аад оны vеийн Б.Явуухулан шиг, эсвэл Д.Пvрэвдорж шиг, Д.Төрбат шиг бич гэж "Монголын нууц товчоо" уран зохиолын сургуульд шаарддаг гэсэн. Тэгж шаардсанаар уран зохиол хөгжихгvй шvv дээ.
Тэгвэл хамгийн сvvлийн vеийн бичлэгийн чиглэлийг нэрлэх боломж бий юу?
Энэ дэлхий дээр хэн, хаана, юу хийж байгааг хэн ч мэдэхгvй. Монголын яруу найргийн хөгжил өнөөдөр зvгээр л 108 ботид хэвлэгдсэн зохиолуудын төвшинд яваа юм уу. Д.Төрбат "108 боть" нэрийн дор сайхан бизнес хийж байна. Yхсэн зохиолчид босч ирээд заргалдахгvй нь сайхан юм даа.
Огт өөр vзэл бодолтой, шинээр бvтээж туурвихыг хичээж буй хvн Монголд байхгvй гэж vv?
Тийм хvн маш цөөхөн байна. Энэ хэдэн хvн хийдэг юмаа хийнэ л биз, эсвэл хийхгvй ч байж болно. Заавал хий гээд шаардаад байх нь утгагvй юм.
С.Анударь гэж хэн байсан юм бэ? Танай vеийнхэн яагаад тvvний тухай дурсах дуртай байдаг юм бэ?
С.Анударь бол монголын цорын ганц авангард, постмодерн vргэлжилсэн vгийн зохиолч. Yзэл бодолдоо vнэнч, худлаа хэлж, хулгай хийж, хvн алах хvсэлгvй, хөгширтлөө новширч амьдрах хvсэлгvй... Тийм л хvн байсан. Залуугаараа талийгаач болсон.
Та хоёр найз байсан уу?
Тийм.
Тэр хvн хийх зvйлээ хийсэн болохоор явсан гэж та боддог уу?
Амьдрал утгагvй санагдаад л байхгvй болсон. Тэр хvн vхэх эрхтэй шvv дээ. Би ч, чи ч, бид бvгд vхэх эрхтэй. Яагаад ингэчхэв гээд нэхэж шаардаад байх нь утгагvй, буруу гэж бодож байна.
Би шаардаж биш, сонирхож асуусан юм...?Сонирхож бол болно оо.
Шvлэг таны хувьд юу вэ? Хvсэл vv, эсвэл ажил уу?
Шvлэг vv? Шvлэг бол би өөрөө юм. Хvсэл ч биш, ажил ч биш. Зvгээр л миний дотор байдаг нэг эрхтэн. Сэтгэл бол эрхтэн гэдэг шиг шv¬лэг бас эрхтэн.
Та бараг 10 жил чимээ аниргvй байснаа гэнэт хоёр ном зэрэг гаргасан. Энэ хугацаанд номоо л бэлтгэж байсан уу?
Шvлэг бичээд, УИХ-ын гишvvн болоод, сайдын ажил хийгээд, тэгснээ морь уяад, эсвэл бөх барилдаад, хажуугаар нь бизнес хийгээд бай¬гаа хvмvvсийг би гайхдаг юм. Би ийм олон ажлыг зэрэг хийж чадахгvй. Өчvvхэн миний бие болбоос шvлэг бичиж эхэлбэл цаг хугацаагаа зөвхөн шvлэгтээ л зориулна. Гэтэл шv¬лэг бичээд байхаар өлсөж vхчих гээд байна. Миний өлсөх хамаа алга. Харин хvvхдээ өлсгөөд, зvгээр хараад байж чадахгvй нь. Тиймээс одоохондоо vр хvvхдээ тэжээх хэрэгтэй байна. Би ямар авилгал, хээл хахууль аваад, улсын мөнгийг идэж, уул хадаар тэнээд байгаа биш, надад маш өчvvхэн мөнгө л хэрэгтэй. Гэр бvлээ тэжээхийн төдий мөнгийг би зовж олж байна шvv дээ.
Тэгвэл одоо та шvлгээ бичихгvй байгаа гэсэн vг vv?
Бичихгvй байгаа гэж ойлгож болно. Гэхдээ хожим бичнэ. Би бичвэл бvх юмаа зориулж бичдэг. Би бараг арван жил шvлэг бичихгvй байж байгаад "Сэтгэл гэдэг эрхтэн", "Постмодерн дөрвөн улирал" номуудаа нэг жилд л бичсэн.
Юу ч хийхгvйгээр шvлгээ бичье гээд цаг гаргахад таны онгод хvссэнээр тань ирдэг гэж vv?
Ирнэ. Ирдгийг нь би мэднэ.
Гэхдээ шvлэг төрөх нь танаас хамаардаг гэж vv?
Надад бол хамаа байхгvй л дээ. Гэхдээ, өнөөдөр гэнэт сэтгэл хөдөллөө, нэг шvлэг биччихье гэдэг яруу найрагч би биш ээ. Тийм ерөөлч, магтаалч биш. Бодож байж, оюун ухааны яруу найргийг бvтээж бай¬на. Зарим хvн ямар нэг ажлыг хийхэд 99 хувь нь хөдөлмөр, нэг хувь нь авъяас шаардагддаг гэж ярьдаг. Их хөдөлмөрлөж байж бvтээнэ ч гэх шиг. Yнэн хэрэгтээ хөдөлмөрлөдөггvй л байхгvй юу. Харин 99 хувийн авъяас, нэг хувийн хөдөлмөрөөс ямар нэгэн зvйл бvтдэг.
Зохиолчийн хөдөлмөрийг тамын хөдөлмөр гэдэггvй бил vv?
Худлаа. Өөрийнхөө хийснийг vнэд оруулах гэсэн хvний vг. Авсны нvх ухах ч гэсэн хvнд л ажил шvv дээ.
Цаашид vргэлжилсэн vгээр бичих vv?
Yгvй, залхуу хvрээд байдаг юм. Хvмvvс яаж ийм зузаан ном бичдэгийг би гайхаад, vнэхээр учрыг нь олдоггvй юм.
Орчин vеийн урлагт гоо сайхан чухал биш болоод байх шиг...?
Гоо сайхан гэдгийг нэг л юмаар төлөөлvvлэн харцгаах юм. Сайхан бvсгvй сайхан инээмсэглэж байвал тэр гоо сайхан ч гэх шиг. Муухай харж, уурлаж байсан ч гоо сайхан шvv дээ. Тэндээс гоо сайхныг яагаад олж хардаггvй юм бэ? Гоо сайхан гэдэг заавал сайхан бvсгvй, эсвэл сvрлэг баатар эр байх албагvй.
Та тамхийг яагаад ингэж угсруулан татдаг юм бэ?
Тамхи хортой гэж дандаа ярьдаг хэрнээ ашиг тусыг нь яагаад нэг ч удаа ярьдаггvй юм.
Тэгвэл ямар ашиг тустай гэж?
Тамхи татахаар их сайхан болдог. Тайвшраад, бас цаг зугаатай өнгөрнө.
Ер нь тантай хvсэл, vзэл нийлдэг яруу найрагчид Монголд байдаг уу?
Байдаг. Б.Одгэрэл, Г.Аюурзана, Л.Өлзийтөгс зэрэг яруу найрагчид, мөн "Хvрээ хөвгvvд" хэмээх утга зо¬хиолын бvлгийнхэн. Тэдэнтэйгээ хааяа уулзаад уран зохиолын ту¬хай сайхан "буу халдаг".
Ганцаардал таны хувьд нэлээд чухал зvйл байх...?
Хvн ганцаардаж байх хэрэгтэй. Ганцаараа байхын чухлыг мэдэрдэггvй хvнд бол энэ шаардлагагvй л дээ. Хvмvvс vргэлж хvй нэгдлийн vеийнх шигээ сvрэглэн амьдарч байна. Одоо цагт ганцаар байх боломж улам л хомс болж байна.
Та хоногийн хэд орчим цагт нь хөдөлмөрлөдөг вэ?
Завгvй гээд байгаа хvмvvс хамгийн их завтай байдаг. Хоног 25 цагтай байсан болоосой гэх хvмvvсийг би гайхдаг. Худлаа л байхгvй юу. Ажил хийнэ гэдэг өөрөө амралт шvv дээ.
М.Горькийн нэрэмжит Утга зохиолын дээд сургуулийг манай улсаас хамгийн сvvлд төгсөж ирсэн хvн бол та. Сургуулийнхаа тухай яриач?
Горькийн сургууль шиг агуу сургууль байхгvй гэж дандаа ярьдаг. Гэхдээ тэр агуу сургууль маань зах зээлийн нийгэмд ороод, дээд курс нь хаагдаад, vндсэндээ одоо Оросын уран зохиолын багш нарыг сайн бэлтгэдэг, манайхаар бол Багшийн их сургууль шиг л болох хандлагатай байна. Бас хувьчлагдах гэж байгаа. Хувьчлагдвал бизнесийн чиг хандлага руу л орно гэсэн vг. Гэхдээ Горькийн сургуульд зохиол бичих сонирхолтой хvмvvс цугладаг нь хэвээрээ. Тэнд хуучных шиг элийрч балайраад, архи уугаад явдаг цаг өнгөрсөн. Нэг нэг ном сугавчилсан хvмvvс л явж харагддаг юм.
Та хувиараа явсан уу?
Хувиараа явсан. Ажил төрөл гэж явсаар байтал гэнэт шvлэг бичмээр санагдаад... Мөнгөө төлбөл сурах боломж тэнд бий. Тэнд ч гэсэн бас зах зээл vйлчилж байна шvv дээ.
Би нэг жил сураад өнгөрсөн жил ирсэн. Идэж уухаас гадна Оросод ном их өндөр vнэтэй. Ер нь нийт 15 мянга орчим доллар зарцуулсан.
Монголын утга зохиолын сургуулиудын сургалтын талаар та юу хэлэх вэ?
Юу зааж байгааг нь би vнэндээ ойлгохгvй юм. Эртний уран зохиол, "Нууц товчоо”-г хэчнээн жил заадаг юм бэ.
"Нууц товчоо"-гоо судлах хэрэгтэй биз дээ?
Тэртэй тэргvй 10 жилийн сургуульд хангалттай судалчхаж бай¬на. Тэгээд ахиж vзээд байх ямар шаардлага байнаа. Цаана нь дэлхийн уран зохиол гэдэг агуу юм байна. Эртний Грек, эртний Энэтхэгийн зохиолыг судлаагvй байж ганц "Нууц товчоо"-гоо л заагаад байдгаа боливол таарна.
Мэдээж, маш их цаг зарцуулах нь буруу л байх. Гэхдээ "Нууц товчоо"-ноос авах юм ч бас байгаа шvv дээ...?
Би "Нууц товчоо"-г муу зохиол гэж ердөө ч хэлээгvй. Одоо улиг болсон юмаа давтахаа болиоч ээ гэж л хэлсэн. Бvхэл бvтэн уран зо¬хиолын сургууль байж хуучинсаг яруу найрагчид Б.Явуухулан, Д.Нацагдорж, Д.Пvрэвдорж, Д.Төрбатын зохиолыг судлахаа болиоч ээ гэж л хэлэх гээд байна. Тэрний оронд дэлхийн уран зохиолыг судлах хэ¬рэгтэй. Эзра Паунд гэж хэн байсан юм, Томас Элиотын яруу найргийн мөн чанар нь юу юм, адгийн наад зах нь Орос, Хятадын сvvлийн vеийн мундаг яруу найрагчдын шvлэг зохиолыг, Англи, АНУ-ын уран зохиолыг судалж хvрээгээ тэлэх ёстой. Хэдий болтол "Өвгөн парти¬заны яриа", "Тагтаа", "Сэгс цагаан Богд", "Дэр мод" гэж явах юм бэ? Шударга хэлчихье. Тэд чинь хоцрогдсон. Яагаад ийм vеэ өнгөрөөсөн юмыг сурталчлаад, залуу хvмvvсийн уураг тархийг хордуулаад байгаа юм бэ? Ингэснээрээ хvмvvсийг улам л ном унших дургvй болгож байна.
Бид ямар өөрчлөлт хийх ёстой вэ?
Монголын төр засаг боловсролынхоо системд өөрчлөлт оруулах ёстой. Улс нь мөнгө гаргаж уран зохиолоо хөгжvvлэх тал дээр анхаарах хэрэгтэй байна. Өнөөдөр Солонгосын Боловсрол, соёл, аялал жуулчлалын яамны "Уран зо¬хиол, орчуулгын институт" дэлхийн улс бvрээс авъяастай яруу найрагч, зохиолчдыг улсдаа авчирч солонгос хэл зааж байна. Уран зохиолоо хегжvvлье гэсэн бодлоготойгоор төр нь мөнгө зарцуулж байна шvv дээ. Яруу найрагч Н.Пvрэв бид хоёр өнгөрсөн жил Турк, Вьетнам, Банг¬ладеш, Филиппиний зохиолчидтой хамт солонгос хэл судлаад ирсэн. Мэдээж нэг хэлийг гурван сарын дотор яруу найраг орчуулдаг болтлоо сурна гэж байхгvй. Харин би солонгос хэлэнд сонирхолтой болсон, vргэлжпvvлж сурч байгаа. Биднийг буцсаны дараа зургаан сараар сургах гээд өөр орнуудаас дахиад хvмvvсийг урьсан. Энэ vйл ажиллагаа 18 жил vргэлжлэнэ гэ¬сэн. Тэгэхээр энэ хугацаанд хэчнээн хvн сургах нь тодорхой. Ингэж ирээдvйд өөрийн уран зохиолоо олон хэл рvv хөрвvvлэх орчуулагчаа бэлтгэж байна. Тэгэхэд Монголын төр зах зээлд орсон, та нар өөрсдийгөө болгоод яв гэдэг. Урлаг соёл ингэж хөгжинө, улс төр, эдийн засаг ийм замаар явна, 20, 50,100 жи¬лийн дараа ийм амжилтанд хvрсэн байна гэсэн төрийн хар хайрцагны бодлого байх ёстой.
Yндсэрхэг vзэл гэдэг таны бодлоор яг юу вэ?
Орос, Хятад шиг том гvрэнд vндсэрхэг vзэл гэдэг жижиг vндэстэнийг дарласан их vндэстний дээрэнгvй vзэл болж хувирна. Манайх шиг жижигхэн улсын хувьд энэ нь vндэстнээ хамгаалах, авч vлдэх vзэл юм. Манай улс Африк тивд байсан бол би Хятадыг vзэн ядахгvй. Би Хятадын яруу найрагт дуртай. Ли Бай, Дv Пv гээд бvгдийг нь мэднэ. Даанч Монгол гэдэг vндэстэн мөхөх чимээгvй аюул хажууханд байгаа учраас би дургvй байдаг.
Ямар тэмцэл хийх хэрэгтэй вэ, таны бодлоор...?
Миний хувьд хэл соёлоо аврахын тулд шvлэг бичиж, сониноор байдаг чадлаараа л Хятадын эсрэг тэмцэж байна. Болдогсон бол буу бариад тэмцмээр байна. Даанч хууль саад болоод байх юм. Эхлээд бид хуулиа өөрчилж, Хятадын бvх юманд хязгаарлалт тавих. хэрэгтэй. Цагдаа нар согтуу хvнээ журамлахын оронд визгvй яваа хятадуудыг барьж, ядаж авилгалын мөн¬гө авах хэрэгтэй гэсэн санал дэвшvvлмээр байна. Оросод чечень царайтай хvн л харагдвал цагдаа нар шалгаад баллаж байна. Тvvн шиг манайх хятад царайтай хvн л харагдвал шалгаад байх хэрэгтэй. Өөрсдөө ойрд юу болоод буйг та бvхэн харж байгаа биз дээ. Өөрийн нутаг орондоо зодуулаад явж болохгvй биз дээ. Төр засаг нь энэ талаар юм бодох хэрэгтэй болжээ.